Trong tháng 9 vừa qua, hãng tư vấn công nghệ Accenture công bố kế hoạch tái cấu trúc, trong đó những nhân viên không thể nhanh chóng nâng cao kỹ năng về AI sẽ phải nghỉ việc. Chỉ vài ngày sau, Lufthansa tuyên bố sẽ cắt giảm 4.000 việc làm trước năm 2030 với mục tiêu tăng hiệu suất nhờ AI. Salesforce sa thải 4.000 nhân viên chăm sóc khách hàng, khẳng định AI có thể đảm nhận 50% khối lượng công việc. Trong khi đó, công ty công nghệ tài chính Klarna cắt giảm 40% nhân sự, còn Duolingo thông báo sẽ dần thay thế đội ngũ nhân viên hợp đồng bằng AI.

Trước xu hướng này, ông Fabian Stephany, trợ lý giáo sư chuyên ngành AI tại Viện Internet Oxford, cho rằng những lời giải thích trên có thể chưa phản ánh đầy đủ nguyên nhân thực sự. Ông bày tỏ hoài nghi về việc các đợt sa thải gần đây thực sự xuất phát từ hiệu quả mà AI mang lại, đồng thời nhận định rằng AI đang dần trở thành một cái cớ hợp lý để doanh nghiệp đưa ra những quyết định kinh doanh khó khăn.

Theo ông Stephany, các công ty có thể đang muốn định vị mình như những đơn vị tiên phong trong lĩnh vực AI để tăng tính cạnh tranh, đồng thời che giấu các yếu tố thực sự dẫn đến sa thải như tuyển dụng quá mức trong đại dịch hoặc tái cấu trúc bộ máy. Ông nhận định Duolingo và Klarna là hai ví dụ điển hình, khi cả hai đều mở rộng nhân sự quá nhanh trong thời kỳ Covid-19 và giờ buộc phải cắt giảm nhân sự.

Chia sẻ quan điểm tương tự, ông Jean-Christophe Bouglé, đồng sáng lập công ty Authentic.ly, cho rằng tốc độ ứng dụng AI thực tế đang bị thổi phồng. Theo ông, trong các tập đoàn lớn, thực chất không có nhiều hoạt động AI đáng kể, thậm chí một số dự án còn bị dừng lại do chi phí hoặc lo ngại an ninh. Trong khi đó, các thông báo sa thải lại đổ lỗi cho AI. Ông Bouglé nhận định rằng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang chững lại, việc lấy AI làm lý do giúp doanh nghiệp dễ bề đưa ra các quyết định cắt giảm nhân sự.

Trả lời phỏng vấn với CNBC liên quan chủ đề này, người phát ngôn Salesforce cho biết công ty đã triển khai công cụ AI nội bộ mang tên Agentforce nhằm giảm số lượng yêu cầu hỗ trợ khách hàng, qua đó không còn cần tuyển thêm kỹ sư hỗ trợ. Đại diện Salesforce cho biết thêm rằng hàng trăm nhân viên đã được tái phân bổ sang các bộ phận khác như dịch vụ chuyên nghiệp, bán hàng và chăm sóc khách hàng.

Klarna cho biết AI chỉ là một phần trong kế hoạch tinh gọn bộ máy, khi công ty giảm từ 5.500 xuống còn 3.000 nhân viên trong hai năm. Họ cũng giải thể một số bộ phận, dẫn đến việc nhân viên rời đi theo hình thức tự nguyện. Trong khi đó, Accenture và Lufthansa từ chối bình luận, còn Duolingo không phản hồi yêu cầu từ CNBC.

Dữ liệu từ các viện nghiên cứu cho thấy hiện tượng sa thải vì AI chưa thực sự phổ biến như truyền thông đưa tin. Báo cáo mới nhất của The Budget Lab, trung tâm nghiên cứu chính sách tại Đại học Yale, cho thấy thị trường lao động Mỹ hầu như không biến động lớn kể từ khi ChatGPT ra đời cuối năm 2022. Báo cáo chỉ ra rằng cơ cấu ngành nghề không thay đổi đáng kể so với các cuộc cách mạng công nghệ trước đó.

Nghiên cứu khác của Cục Dự trữ Liên bang chi nhánh New York cũng cho thấy trong khu vực dịch vụ và sản xuất, chỉ 1% doanh nghiệp cho biết AI là nguyên nhân khiến họ sa thải nhân viên trong sáu tháng qua, giảm mạnh so với mức 10% năm 2024. Trong khi đó, 35% doanh nghiệp dùng AI để đào tạo lại nhân sự và 11% tăng tuyển dụng nhờ hiệu suất cao hơn từ AI.

Ông Fabian Stephany khẳng định chưa có bằng chứng về tình trạng thất nghiệp do công nghệ xảy ra trên quy mô lớn. Ông cho rằng nỗi lo máy móc thay thế con người đã lặp lại nhiều lần trong lịch sử, thậm chí từ thời La Mã cổ đại khi một số hoàng đế từng cấm sử dụng công cụ cơ giới vì lo ngại mất việc làm. Tuy nhiên, thực tế thường diễn ra ngược lại: công nghệ giúp các ngành công nghiệp trở nên hiệu quả hơn và mở ra những loại hình việc làm hoàn toàn mới.