Những hình mẫu thành công: Chuyển đổi không từ bỏ bản sắc

Báo chí thế giới đang chứng kiến một trong những giai đoạn đầy biến động nhất trong lịch sử: AI bùng nổ, mạng xã hội thống trị, hành vi người dùng thay đổi liên tục, và mô hình truyền thống trở nên lỗi thời với tốc độ chóng mặt.

Tại Việt Nam, làn sóng chuyển đổi số trong báo chí đã bắt đầu mạnh mẽ trong vài năm trở lại đây. Không chỉ là việc đưa nội dung từ báo in lên nền tảng số, mà là sự tái định nghĩa lại cách thức tổ chức, sản xuất, phân phối và tiếp cận công chúng.

Tuy nhiên, bà Lý Việt Trung, Tổng Biên tập Báo Phụ Nữ TP.HCM, cho rằng việc chuyển đổi này không đơn thuần là chạy theo công nghệ, mà là một cuộc cách mạng vận hành.

"Khi dòng chảy thông tin trở nên dày đặc và đồng nhất, báo chí cần một mô hình vận hành mới để vừa giữ được bản sắc riêng, vừa nâng cao chất lượng nội dung và bắt kịp nhu cầu đa dạng của công chúng hiện đại", bà Trung chia sẻ.

Vấn đề là: không phải thay đổi nào cũng mang lại hiệu quả. Trong nhiều trường hợp, việc quá phụ thuộc vào thuật toán và nền tảng mạng xã hội đã khiến nội dung báo chí ngày càng bị đồng hóa, mất đi sự khác biệt và chiều sâu – vốn là giá trị cốt lõi từng tạo nên niềm tin nơi độc giả.

Thực tế cho thấy, những tờ báo thành công nhất trong kỷ nguyên số không phải là những đơn vị công nghệ nhất, mà là những người hiểu rõ mình là ai, phục vụ ai, và tận dụng công nghệ để củng cố điểm mạnh cốt lõi.

Tờ The New York Times là một ví dụ điển hình. Bất chấp sự cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng như TikTok hay YouTube, tờ báo này vẫn đứng vững nhờ chiến lược đầu tư bài bản vào nội dung chuyên sâu, điều tra, và mang dấu ấn phân tích rõ ràng. Chuyển đổi số không khiến New York Times trở thành một "kênh thông tin giải trí nhanh”, mà giúp họ đưa nội dung giàu giá trị đến nhiều nền tảng và nhóm độc giả hơn.

Tại châu Á, The Straits Times (Singapore) đang tiên phong trong việc ứng dụng AI để phân tích hành vi độc giả theo thời gian thực, giúp tối ưu hóa nội dung, cá nhân hóa trải nghiệm và duy trì lượng truy cập ổn định trong khu vực.

Ở Việt Nam, nhiều tòa soạn đã bắt đầu thử nghiệm những mô hình sản xuất hội tụ, sử dụng cùng một nội dung gốc để tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau – từ bài báo, video, podcast đến bản tin ngắn cho mạng xã hội. Báo Phụ Nữ TP.HCM là một trong những đơn vị đi đầu với mô hình sản xuất nội dung tập trung, không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực, mà còn mở rộng khả năng tiếp cận nhiều nhóm độc giả.

"Phóng viên bây giờ không chỉ viết bài, mà còn phải biết quay phim, dựng hình, thậm chí dẫn chương trình, làm nội dung cho nhiều định dạng – từ YouTube đến TikTok, podcast… Việc đào tạo nhân lực đa năng là điều kiện sống còn", bà Lý Việt Trung chia sẻ.

Mô hình tòa soạn start-up: Không phải một trào lưu, mà là một tư duy vận hành

Trong bối cảnh đó, mô hình tòa soạn vận hành như một start-up đang nổi lên như một lối đi không chỉ mang tính kỹ thuật, mà còn là một thay đổi chiến lược về tư duy tổ chức.

Bà Lý Việt Trung phân tích, khác với mô hình tòa soạn truyền thống - vốn tổ chức theo phòng ban, quy trình phân tầng và chậm đổi mới, mô hình start-up đề cao sự tinh gọn, linh hoạt, sáng tạo và phản ứng nhanh với thị trường.

Cụ thể, các tòa soạn theo hướng này không còn chia nhỏ theo ban văn hóa, thời sự, xã hội…, mà tổ chức thành các nhóm dự án, mỗi nhóm phụ trách một chủ đề hoặc một loạt nội dung, được trao quyền chủ động tối đa.

Cách làm việc theo phương pháp Agile được áp dụng rộng rãi: họp ngắn, quyết định nhanh, thử nghiệm liên tục, đánh giá kết quả trong chu kỳ ngắn và điều chỉnh theo dữ liệu thực tế từ độc giả. AI được sử dụng không phải để thay thế phóng viên, mà để hỗ trợ: từ phân tích xu hướng, gợi ý tiêu đề, đến dịch thuật, phiên âm…

Không gian làm việc cũng thay đổi: mở hơn, đa chức năng hơn, có studio mini, khu vực sản xuất video, khu ý tưởng – nơi phóng viên có thể thử nghiệm những hình thức thể hiện mới, từ reels ngắn đến bản tin tương tác.

Quan trọng hơn cả là văn hóa tổ chức. Mô hình tòa soạn start-up khuyến khích sự sáng tạo, chấp nhận rủi ro. Một số nơi đã lập Quỹ sáng kiến nội dung, sẵn sàng tài trợ cho các ý tưởng mới – kể cả khi chúng có thể thất bại.

"Chúng tôi không coi thất bại là lãng phí, mà là chi phí phải trả cho đổi mới. Nếu không dám thử, chúng tôi sẽ mãi chỉ sản xuất những nội dung an toàn – nhưng cũ kỹ và không còn thu hút", bà Lý Việt Trung cho hay.

Đổi mới không có nghĩa là chạy theo số đông

Tuy nhiên, đổi mới không đồng nghĩa với chạy theo mọi xu hướng. Rất nhiều tòa soạn, trong quá trình "số hóa”, lại bị cuốn vào cuộc đua lượt xem, lượt chia sẻ, mà quên mất sứ mệnh dẫn dắt, phản biện, và nâng tầm tri thức cho công chúng.

Bà Lý Việt Trung nhìn nhận: "Cái khó nhất không phải là ứng dụng công nghệ nào, mà là làm sao để giữ được chất lượng và niềm tin trong mắt độc giả giữa cơn lốc thông tin hiện nay".

Một trong những thách thức lớn hiện nay là chất lượng nhân lực. Việc yêu cầu phóng viên đa năng không đi kèm với chiến lược đào tạo bài bản sẽ chỉ tạo ra sự kiệt sức và sản phẩm dàn trải. Bên cạnh đó, cơ chế quản lý hành chính còn nặng tính thủ tục, thiếu linh hoạt, khiến nhiều sáng kiến đổi mới bị "chết từ trong trứng”.

Giải pháp, theo bà Trung, không nằm ở việc chạy theo công nghệ mới nhất, mà là xác định rõ giá trị riêng, từ đó sử dụng công nghệ như một công cụ để củng cố bản sắc ấy.

Trong một thế giới mà ai cũng có thể trở thành người đưa tin, báo chí không còn giữ vị trí độc quyền. Nhưng nếu biết tận dụng công nghệ để nâng cao hiệu suất, duy trì chất lượng nội dung, giữ vững bản sắc, và tổ chức như một hệ sinh thái mở – báo chí vẫn sẽ là lực lượng dẫn dắt dư luận và kiến tạo giá trị.

"Báo chí phải vừa đổi mới liên tục, vừa kiên định với giá trị cốt lõi. Chỉ khi đó, chúng ta mới không bị cuốn trôi trong làn sóng công nghệ", bà Lý Việt Trung khẳng định.