Báo Nhà báo & Công luận xin giới thiệu bài viết của nhà báo Nguyễn Hồng Vinh.
Tôi say mê đọc hết những câu chuyện thú vị và có sức cuốn hút lớn qua 43 gương mặt nhà báo lão thành trong 3 tập sách Thời gian và nhân chứng (Hồi ký của các nhà báo) do GS Hà Minh Đức chủ biên, vừa được Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật ấn hành.

Gần nửa số nhà báo tài danh trong họ đã về cõi vĩnh hằng, nhưng ở "thế giới người hiền”, hẳn các anh chị sẽ rất vui khi biết nhiều thế hệ làm báo hôm nay đã và đang dành sự trân trọng, ghi ơn những cống hiến mà thế hệ làm báo đi trước đã đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Đặc biệt, tôi bày tỏ lòng kính trọng và sự hàm ơn sâu nặng đối với GS.NGND Hà Minh Đức, ngay từ những năm trong thập niên 90 của thế kỷ XX đã cùng nhiều cán bộ, giảng viên, sinh viên Khoa Báo chí, Trường ĐH KHXH&NV, với tình cảm và lòng ngưỡng mộ những đóng góp của 43 nhà báo lão thành trong số hàng trăm nhà báo cao niên khác, đã bền bỉ thu thập tư liệu, gặp gỡ từng nhân chứng để ghi lại những câu chuyện làm báo đầy sôi động và thú vị suốt 10 năm ròng rã, để tới hôm nay, đã xuất bản trọn vẹn 3 tập sách quý này.

Tình yêu nghề báo đã trở thành máu thịt đời họ

Tôi tâm đắc và xúc động dừng lại đọc rất lâu ở nhiều đoạn trong Lời nói đầu của người chủ biên: "Tập sách như tên gọi của nó đã có được một phần thời gian và nhân chứng. Thời gian là nửa thế kỷ qua với biết bao sự kiện lớn trong đời sống dân tộc và nhân chứng là những nhà báo, những nhà hoạt động chính trị, xã hội luôn có mặt trong dòng thời cuộc. Với nhiệm vụ và chức năng của nhà báo, các anh chị đã có mặt trên tất cả các trận tuyến cách mạng của cuộc sống và đã hoàn thành trách nhiệm của mình... Bằng ngòi bút bút sắc sảo, các anh chị đã tham gia cuộc chiến đấu của dân tộc trong những năm kháng chiến oanh liệt và trong công cuộc xây dựng xã hội mới dân chủ, giàu mạnh, công bằng và văn minh… Dòng kiến thức và kinh nghiệm phong phú của các anh, các chị sẽ từ quá khứ xuôi chảy về tương lai và chắc chắn sẽ tiếp thêm sinh lực mới cho thế hệ trẻ hôm nay”.

Tôi cũng trân trọng những dòng tâm huyết trong Lời giới thiệu tập sách này của NXB Chính trị quốc gia Sự thật khi nói về mục đích xuất bản Thời gian và nhân chứng: "Đó không chỉ là đáp ứng nhu cầu tham cứu, học tập của các bạn sinh viên, những người nghiên cứu chuyên ngành báo chí, các nhà báo trẻ…, mà còn giúp công chúng hiểu về nghề báo, nghề làm việc với con chữ; nghề tất bật vất vả ngày đêm, cũng là nghề phải đổ mồ hôi sôi nước mắt, đôi khi cả máu để đánh đổi sự thật”.

Sau khi đọc hết 43 hồi ký của các nhà báo trong 3 tập sách, cảm nhận bao trùm trong tôi là lòng tự hào về nghề báo, một nghề đáng quý, như đầu đề cuốn sách dày 851 trang của nhà báo Quang Đạm đã xuất bản cách đây 13 năm. Con đường đến với nghề báo của 43 nhà báo hoàn toàn không giống nhau, có người khi làm cách mạng được tổ chức phân công làm báo; có người đến với báo một cách ngẫu nhiên vì một vài bài viết ngẫu hứng được một tờ báo đăng, rồi từ đó say mê viết báo cả đời; có người do ý thức được nuôi dưỡng ngay từ khi vào học đại học đã ấp ủ ước muốn sau khi ra trường được làm báo, viết văn…

Nhưng khi đã là nhà báo thực thụ, thì việc viết báo đã trở thành đòi hỏi tự thân giống như cơm ăn, nước uống và khí trời để thở hằng ngày. Tình yêu nghề báo, yêu từng con chữ, từng tít bài, từng sản phẩm báo chí đã trở thành máu thịt đời họ.

Tôi xúc động được biết, chuẩn bị về với "thế giới người hiền”, các nhà báo Hoàng Tùng, Quang Đạm đều có chung lời dặn dò con cháu và gia đình rằng: "Khi viết TIN BUỒN thì đừng kể lể những chức vụ dài dòng, mà chỉ nên nói hai chữ ngắn gọn là NHÀ BÁO!”. 

Còn nhà báo Thanh Châu, sau khi kể những chuyện về hoạt động của hàng chục nhà báo đã từng làm trong các cơ quan báo tư nhân từ năm 1930 cho đến trước Cách mạng tháng Tám, đã rút ra một kết luận sâu sắc: "Đây là sự thực về một nghề "bạc bẽo” dưới chế độ cũ đã qua, để thấy người làm báo ngày nay ở dưới chế độ ta đã khác xưa, hạnh phúc biết chừng nào”. 

Nhà báo tài danh Trần Bạch Đằng lại viết: "Tôi chưa bao giờ tự cho mình là nhà báo chuyên nghiệp, tôi vẫn xem báo chí là trận địa mà tôi yêu thích, viết báo với tất cả hứng thú, sẽ cùng đi với tôi đến khi không còn viết được nữa”. 

Nhà báo Xích Điểu, cây đại thụ của thể loại châm biếm, đã viết lời kết thúc hồi ký của mình như sau: "Điều lớn lao hết thảy là hơn 60 năm làm báo đã đem lại cho tôi cuộc sống, những định hướng cuộc đời, những buồn vui, những vất vả cực nhọc, những hạnh phúc, tình yêu...”.

Thực tiễn hào hùng của 4 cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc ta cũng như thực tiễn đổi mới toàn diện đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng đã là trường học lớn, rèn luyện và nuôi dưỡng tài năng, tạo điều kiện giúp các nhà báo sáng tạo những tác phẩm báo chí chạm đến trái tim người đọc. Chắc chắc có những bài sẽ sống mãi với thời gian, như các bài xã luận: Thắng lợi của xu thế cách mạng; Cả nước ra trận, toàn dân là lính của cây chính luận xuất sắc Hoàng Tùng; Cây tre Việt Nam; Hà Nội thủ đô của phẩm giá con người; Đường Hồ Chí Minh sáng đỉnh Trường Sơn... của nhà báo, nhà văn Thép Mới; Sống như anh của nhà báo Thái Duy...

"Đừng bao giờ bỏ cái nghề đáng yêu, đáng quý này nhé!”

Làm theo lời dạy của Bác Hồ, 43 nhà báo trong 3 tập sách này thật sự là những chiến sĩ xung kích, tận tâm tận lực với nhiều sáng tạo trong phát hiện những nhân tố mới của cuộc sống, kịp thời cổ vũ, biểu dương những tấm gương người tốt việc tốt, những điển hình tiên tiến, nhân rộng ra toàn xã hội, mang lại hiệu quả thiết thực về nhiều mặt, được xã hội ghi nhận và tôn vinh.

Chúng ta có thể tự hào, một trong những đóng góp rất quan trọng và nổi bật của báo chí trong đầu thời kỳ đổi mới - đó là sự phát hiện những bất cập trên mặt trận sản xuất nông nghiệp do cơ chế quan liêu, bao cấp kéo dài đã làm nhân dân thiếu ăn trầm trọng; mà nhờ có những nhà báo với sự am hiểu, nghiên cứu sâu sắc thực tiễn nông nghiệp lúc bấy giờ; nhờ bản lĩnh kiên định của người viết báo, chúng ta đã góp sức giúp Trung ương Đảng ra nghị quyết "Khoán sản phẩm đến người lao động” (gọi tắt là Khoán 10), mà công lao đóng góp đầu tiên, trực tiếp thuộc về các nhà báo Hoàng Tùng, Đào Tùng, Phan Quang, Trần Lâm, Đỗ Phượng, Hà Đăng, Hữu Thọ, Trần Công Mân và nhiều nhà báo khác.

Gắn liền với việc biểu dương, nhiều nhà báo trong sách cũng đồng thời là những chiến sĩ tiên phong, dũng cảm trên mặt trận chống tham nhũng, tiêu cực và các tệ nạn xã hội, như các nhà báo Trần Đức Chính, Dương Kỳ Anh, Trường Phước, Đinh Phong... với bản lĩnh không sợ khó, sợ khổ, kể cả sự đe dọa tính mạng, đã kiên nhẫn bám đến cùng sự việc, phản ánh trung thực, khách quan, làm cơ sở tin cậy giúp các cơ quan chức năng xử lý; qua đó giúp các Ban, bộ, ngành và Nhà nước kịp thời bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm giảm thiểu tối đa những kẽ hở của một số chủ trương, văn bản mang tính pháp lý. Chính từ đó, nhiều người đọc thừa nhận rằng, nếu không có sự vào cuộc của báo chí để phanh phui các vụ tham nhũng, tiêu cực, các tệ nạn xã hội, thì chế độ của chúng ta sẽ đi tới đâu?

Qua lời kể của các nhà báo, tôi thu nhận được nhiều bài học quý báu về sự cần thiết phải rèn luyện phẩm chất chính trị, về kinh nghiệm nghiệp vụ viết báo. Nhà báo Hoàng Tùng nhấn mạnh: "Tư tưởng chính trị là nền tảng của tư tưởng báo chí! Người viết báo phải không ngừng rèn luyện tư duy sắc bén và cần tích lũy vốn hiểu biết cần thiết”. 

Nhà báo Trần Công Mân coi "thực tiễn cuộc sống là trường học lớn của cuộc đời người viết báo, nếu một bài báo thiếu hơi thở cuộc sống là bài báo không hồn”. 

Nhà báo Đỗ Phượng cho rằng: "Sự cẩn trọng và độ nhạy bén nghề nghiệp cùng với tính trung thực trong thông tin và trách nhiệm công dân là một trong những phẩm chất quý không thể thiếu”. 

Các nhà báo Phan Quang, Thanh Hương đúc kết rằng, "muốn có một tác phẩm báo chí hay, mỗi người làm báo nên thực hiện công thức: Đọc, đi, nghĩ, viết”. Còn nhà báo, nhà lý luận Nguyễn Phú Trọng khái quát một điều hàm súc: "Mỗi nhà báo nếu hiểu rõ công việc của mình, có quyết tâm cao, có lòng say mê yêu nghề, ham học hỏi và có một phương pháp làm việc đúng thì chắc chắn sẽ thành công”. 

Nhà báo Nguyễn Minh Vĩ với 60 năm cầm bút, khi về hưu vẫn viết báo vì quan niệm rằng, "nghề báo không có hưu, trách nhiệm xã hội vẫn đòi hỏi sự cống hiến của các nhà báo cao tuổi khi trí tuệ còn minh mẫn và sức khỏe cho phép”. Còn rất nhiều điều đúc kết quý báu khác về một nghề cao quý đề cập trong 3 tập sách, nhưng do khuôn khổ có hạn của một bài viết tôi không thể dẫn ra hết ở đây.

Để kết thúc bài viết này, tôi xin phép mượn lời nhà báo Pháp Gát-tông Mông-mút-xô khuyên nhà báo Quang Đạm khi ông đi dự một hội nghị quốc tế: "Đừng bao giờ bỏ cái nghề đáng yêu, đáng quý này nhé!”. 

Thực tiễn hào hùng của 4 cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc ta cũng như thực tiễn đổi mới toàn diện đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng đã là trường học lớn, rèn luyện và nuôi dưỡng tài năng, tạo điều kiện giúp các nhà báo sáng tạo những tác phẩm báo chí chạm đến trái tim người đọc. Chắc chắc có những bài sẽ sống mãi với thời gian, như các bài xã luận: Thắng lợi của xu thế cách mạng; Cả nước ra trận, toàn dân là lính của cây chính luận xuất sắc Hoàng Tùng; Cây tre Việt Nam; Hà Nội thủ đô của phẩm giá con người; Đường Hồ Chí Minh sáng đỉnh Trường Sơn... của nhà báo, nhà văn Thép Mới; Sống như anh của nhà báo Thái Duy...